Küresel gıda fiyatları, Arap Baharı’nın yaşandığı 2011’den buna, yaklaşık 10 yılın en yüksek seviyesine yükseldi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) aylık yayımladığı Gıda Fiyat Endeksi’nden derlenen bilgilere göre, gıda fiyatları artışını 2020’nin nisan ayından bu yana sürdürüyor. FAO Gıda Fiyat Endeksi Eylül’de aylık bazda yüzde 1,2 yükselirken, yıllık bazda 32,8 arttı. 130,0 puana çıkan Endeks, Eylül 2011’den bu yana en yüksek seviyesini görerek 10 yılın zirvesine çıktı. 127,8 değerine ulaşan endeks, daha önce Eylül 2011’de 130,4 değerini kaydetmişti. Mayıs ayının ardından haziranda sınırlı bir düşüşle 125 değerine gerileyen endeks, temmuzda 123,5 oldu, ağustosta ise 127,4 değerine yükseldi.

Küresel gıda fiyatları neden yükseldi?

Endekste kaydedilen yükselişte Covid-19 salgının etkisiyle petrol fiyatlarında, gıda üretim ve nakliye maliyetlerinde görülen artışın etkili olduğu belirtiliyor.

Salgın nedeniyle yaşanan istihdam sorunları da emtia fiyatlarındaki artışların bir başka küresel nedeni olarak öne çıkıyor.

Gıda fiyatlarındaki artış salgının tedarik zincirinde sorunlar oluşturduğu, ülkelerin kısıtlayıcı önlemler uyguladığı dönemlerle sınırlı kalmayarak, küresel düzeyde normalleşme dönemine girilmeye başlanan 2021 yılında da artarak sürüyor.

Dünya genelinde gıda fiyatları artıyor

ABD’de Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ağustosta yıllık bazda yüzde 5,3 artarken, gıda enflasyonun aynı dönemde yüzde 3,7 yükseldi. Gıda enflasyonundaki yükselişte et fiyatları dikkati çekti. Ülkede ağustosta kırmızı et, beyaz et, balık ve yumurtadaki yıllık fiyat artışları yüzde 8’i buldu.

Almanya’da yıllık enflasyon eylülde 1993’ten beri ilk kez yüzde 4’ün üzerine çıktı ve yüzde 4,1 olarak ölçüldü. Bunda enerji ve gıda fiyatlarının artmasının etkili olduğu belirtildi. Ülkede gıda fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 4,9 olarak kayıtlara geçti.

İngiltere’de ise enflasyon ağustosta yüzde 3,2 ile son 9 yılın en yüksek seviyesine yükselirken, gıda, akaryakıt ve ikinci el otomobil fiyatlarının bu yükselişe katkı sağlayan temel faktörler olduğu ifade edildi.

Öte yandan Avro Bölgesi’nde enflasyon eylülde yıllık bazda yüzde 3,4 ile 2008’den bu yana en yüksek seviyesine ulaştı.

Küresel gıda fiyatlarındaki rekor dünyanın kabusu yazısı ilk önce Yekvucut üzerinde ortaya çıktı.

Türkiye’deki gıda fiyatlarındaki fahiş artış dikkat çekerken dünya genelinde gıda fiyatları giderek artıyor. İster ekmek ister pirinç ne olursa olsun, dünyadaki birçok hükûmet artan gıda fiyatlarının siyasi bir bedeli olduğunu çok iyi biliyor. Asıl ikilem, bu bedeli ödemenin önüne geçmek için neler yapabilecekleri. Her ülke kendince önlem alıyor. Kimisi halktan kısarken kimi ülkeler de fiyat artışına sebep olanlara ceza kesiyor. Birleşmiş Milletlerin (BM) Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) verilerine göre; bitkisel yağ, hububat ve et fiyatlarının yükselişe geçmesi sonucu ağustos ayında küresel gıda fiyatları bir önceki yıla kıyasla yüzde 33 arttı. FAO tarafından derlenen, tahıl, yağlı tohum, süt ürünleri, et ve şeker fiyatlarındaki aylık değişimleri izleyen dünya gıda fiyatları ağustos ayında 127,4’e çıktı. Soğuk havalar, gübre maliyeti, sevkiyat ve istihdam eksikliği bu artışın sebebi olarak gösteriliyor.

Gıda harcamalarının hane halkı içindeki payı büyüyor

Bu mesele, gıda fiyatlarının hane harcamalarında daha büyük bir yer işgal ettiği gelişmekte olan piyasalarda ve krizdeki ülkelerde daha da sert bir şekilde hissediliyor. Lübnan’da Hizbullah gıda dağıtımına başlayarak ülke üzerindeki kontrolünü artırdı. Ama ABD’nin bile finansal karşılanabilirlik için eyleme geçmesi koronavirüs salgını sırasında daha ivedi bir hal aldı. Satıcılardan fiyatları düşürmeleri isteniyor ve tüketiciler üzerindeki etkisini kontrol altına almak için ticaret kuralları yeniden düzenleniyor. Peterson Institute for International Economics’ten Cullen Hendrix, “Hükûmetler müdahale edip bir süreliğine düşük fiyatları destekleyebilir ama bunu sonsuza dek yapamazlar.” diyerek durumu değerlendirdi.

Azalan döviz rezervleri, bazı ülkelerin ithalat sorunları yaşamasına da sebep oldu. Gıda harcamalarının hane halkı harcamalarındaki payı büyüdükçe sorun daha da büyük hale geliyor. FAO‘dan da alınana verilere göre temel besin ürünleri olan et, şeker, tahıl gibi ürünlerdeki fiyat artışları, son yıllarda kaydedilen en yüksek artışlar oldu.

Tüm dünya gıda fiyatları artışından etkilendi

Ortadoğu ülkelerinin dışında Romanya, Arjantin, ABD, Hindistan ve Rusya gibi ülkeler de artan gıda fiyatlarının getirdiği sorunlarla boğuşan ülkeler arasında. Dünyanın en büyük hububat üreticilerinden olan Romanya, kötü iklim koşulları nedeniyle artan gıda fiyatlarının önüne geçemedi. Ülkede, genel enflasyondaki artışın son 8 yılın en yükseği olması bekleniyor.

Dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’de, ağustos sonunda yayımlanan ankete göre, insanların yüzde 8,6’sı yeterince yemek yiyemediğini söyledi. ABD’de Tarım Bakanlığı tarafından çocuklar için yapılan gıda yardımları için okullara yapılan harcamalarda kısıtlamalara gidildi.

Rusya’da da gıda enflasyonunu son beş yılın zirvesinde seyrediyor. Dünyanın en büyük hububat üreticisi olan ülkedeki yerel buğday fiyatları Ağustos ayında büyük artış gösterdi.

Türkiye’nin yüksek fiyatlara müdahalesi

Türkiye’de de durum diğer ülkelerden çok farklı değil. Gıda enflasyonu ağustos ayında da yani dört aydır üst üste yükselişini sürdürerek yüzde 29 oldu.Ancak hükümet hızla müdahale ederek bu artışın önüne geçmek için çalışmalarını başlattı.

Fahiş fiyat artışı ile ilgili şikayetlerin artması üzerine Ticaret Bakanlığı harekete geçerek, 9 büyükşehirdeki 10 toptancı halinde denetlemelerde bulunuldu. Denetim sonuçlarına fahiş fiyat tespitinde, ürün başına 10 bin 911 lira ila 109 bin 911 lira, etiket mevzuatına aykırı işlem tesisinde de 452 lira cezai işlem uygulanıyor.

Hükûmet, yüksek fiyatlarla satış yapan işletmelere yüksek fiyatlarla ilgili soruşturma başlatılacağını açıkladı. Fiyatları kontrol altına almak için yine bir girişimde bulundu. Ticaret Bakanlığı yetkililerine, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerdeki marketlerde aşırı fiyat artışı iddialarını araştırmaları talimatı verildi. Ayrıca gıda enflasyonunu azaltmak için bazı yasal düzenlemeler üzerinde de çalışılıyor. Ekim ayından itibaren, tarlalarda kalan meyve ve sebzeler internet üzerinden satışa çıkacak ve olası tedarik şoklarını belirlemek için erken bir hava durumu uyarı sistemi getirilecek. Aynı zamanda vergi teşviki ve ticari önlemler gibi olasılıklar da mevcut. Türkiye 8 Eylül’de hububat ve bakliyat üzerindeki ithalat vergisini kaldırdı.

Gıda fiyatları 1970’lerden sonra en yüksek seviyede yazısı ilk önce Yekvucut üzerinde ortaya çıktı.

FAO’nun son verisi niteliğindeki 2018 rakamlarına göre, Türkiye’nin 1 milyon 446bin ton koyun sütü üretimiyle dünya birincisi olduğunu, Türkiye’yi 1 milyon 180 bin tonla Çin’in ve 754 bin tonla Yunanistan’ın takip ettiğini bildirdi.

Türkiye keçi sütü üretiminde de 562 bin tonla 6’ncı sırada yer alırken, bu sıralamada 6 milyon 99 bin tonla Hindistan birinci oldu.

81 ülkenin koyun sütü, 111 ülkenin keçi sütü üretimi verilerinin yer aldığı listede Türkiye, toplam koyun-keçi sütü üretiminde de 2 milyon 8 bin tonla Hindistan’ın ardından ikinci sırada yer aldı.

Türkiye’nin koyun sütü üretimi 2019’da 1,5 milyon tonu aşarak 1 milyon 521 bin tona, keçi sütü üretimi ise 577 bin tona yükseldi. Bu durum, küçükbaş hayvancılığımızın büyüklüğünü gösteren en iyi örneklerden biri.

Türkiye koyun sütü üretiminde ilk sıraya yükseldi yazısı ilk önce Yekvucut üzerinde ortaya çıktı.