\u201cGer\u00e7ek\u201d bir gazeteci ulusal ya da uluslararas\u0131 siyasete ili\u015fkin bir yay\u0131n yaparken gazetecilik eti\u011finin bir gere\u011fi olarak \u201cd\u00fcnyay\u0131 y\u00f6neten gizli g\u00fc\u00e7ler\u201d t\u00fcr\u00fcnden komplolara haberinde yer vermez. Fakat uluslararas\u0131 bas\u0131n\u0131n \u00f6zellikle T\u00fcrkiye\u2019ye ili\u015fkin haberlerinde bu t\u00fcrden bir komploculuk mant\u0131\u011f\u0131 kar\u015f\u0131m\u0131za \u00e7\u0131k\u0131yor.<\/p>\n

Mark Fenster\u2019in Komplo Teorileri: Amerikan K\u00fclt\u00fcr\u00fc\u2019nde Gizlilik ve \u0130ktidar<\/em> isimli kitab\u0131nda belirtti\u011fi gibi; bir iktidar teorisi olarak komplo teorileri iktidar ili\u015fkilerinin, bir ideolojik yanl\u0131\u015f tan\u0131nmas\u0131 olarak tahakkuk eder (s. 67). Yayg\u0131n bir komplo teorisi olarak gizli g\u00fc\u00e7ler komplosu ise iktidar yap\u0131s\u0131nda meydana gelen kayma ya da \u00e7\u00f6z\u00fclmelerin yavan bir okumas\u0131 olarak tezah\u00fcr eder.<\/p>\n

Zihinsel konformizm, tafsilatl\u0131 ve karma\u015f\u0131k ekonomik, sosyal ve siyasi b\u00fct\u00fcn i\u00e7erisindeki geli\u015fmeleri analitik bir bi\u00e7imde a\u00e7\u0131klama zorlu\u011fundan m\u00fctevellit rahatl\u0131kla gizli g\u00fc\u00e7ler komplosuna ba\u015fvurabilir. Siyasi merkeze etki edecek nitelikteki \u00f6nemli bir meseleye kar\u015f\u0131n toplumda bir memnuniyetsizlik ya da korku s\u00f6z konusu oldu\u011funda, gizli g\u00fc\u00e7ler komplosu bir maymuncuk i\u015flevi g\u00f6rerek memnuniyetsizlik ya da korkular\u0131 temellendiren bir a\u00e7\u0131klama olarak ortaya \u00e7\u0131kar. Bu g\u00fc\u00e7lerle siyasi vakalar\u0131 a\u00e7\u0131klamak, ayn\u0131 zamanda, siyasetin failini de karanl\u0131k, tekinsiz, belirsiz, illegal ve hatta kimliksiz olmakla tavsif etmek manas\u0131na geliyor. Gizli g\u00fc\u00e7ler komplosunun i\u015fletilmesi siyasi yap\u0131daki cari g\u00fc\u00e7 krizlerinin anlamland\u0131r\u0131lmas\u0131nda resmi\/demokratik otoriteye \u00f6rt\u00fcl\u00fc bir iktidars\u0131zl\u0131k imas\u0131 ta\u015f\u0131r. Dolay\u0131s\u0131yla sorun bir iktidar krizinden ziyade, bir iktidars\u0131zl\u0131k krizidir. Gizli g\u00fc\u00e7ler komplosuyla \u00fcst\u00fc \u00f6rt\u00fclen, siyasi yap\u0131n\u0131n egemenlik tahkimat\u0131ndaki eksikliklerin bizatihi kendisi olmaktad\u0131r.<\/p>\n

Siyasi geli\u015fmeleri amat\u00f6rl\u00fck ya da lak\u0131rd\u0131 d\u00fczeyinde komplolarla a\u00e7\u0131klamak keyifli bile olabilirken s\u00f6z konusu enformasyon \u00e7abalar\u0131 gazetecili\u011fin kapsam\u0131na girdi\u011finde baz\u0131 otomatik filtreler devreye girer. Alelade bir anlat\u0131n\u0131n gazetecilik say\u0131lmamas\u0131n\u0131n nedeni ya da \u2013tersinden s\u00f6yleyecek olursak\u2013 gazetecili\u011fi alelade bir enformasyon \u00e7abas\u0131ndan tefrik eden husus, gazetecili\u011fin uluslararas\u0131 baz\u0131 etik ilkelerle yap\u0131l\u0131yor olmas\u0131d\u0131r. Buna g\u00f6re, gazetecilik eti\u011fi, gazetecinin b\u00fct\u00fcn biyografisini paranteze alarak halk\u0131n sadece ve sadece ger\u00e7eklerden haberdar olmas\u0131n\u0131 sa\u011flar.<\/p>\n

Gazetecilik eti\u011fi bir haberin \u00e7er\u00e7evesini \u00e7izmedi\u011fi takdirde hik\u00e2yeler berrakl\u0131ktan uzakla\u015fmaya ba\u015flar. Failler silikle\u015fir. Nihayetinde 5N1K kural\u0131ndaki \u201cKim?\u201d sorusunun cevab\u0131 tam da gizli g\u00fc\u00e7ler komplosunda oldu\u011fu gibi karanl\u0131k ve tekinsiz \u00f6znelere d\u00f6n\u00fc\u015f\u00fcr. Bu nevi \u201ckomplo gazetecili\u011fi\u201d tuza\u011f\u0131na d\u00fc\u015fmemek i\u00e7in haberler, gazetecilik eti\u011finin rehberli\u011finde \u201cyanl\u0131\u015flanabilir\u201d kaynaklarla aktar\u0131l\u0131r; genel ge\u00e7er, test edilemeyecek ve propagandist ifadelerden ka\u00e7\u0131n\u0131l\u0131r. Aksi takdirde haberdeki failler t\u0131pk\u0131 gizli g\u00fc\u00e7ler komplosunda oldu\u011fu gibi yanl\u0131\u015flanamayacak bir pozisyona oturtulur. Zira bir komplo teorisinin (hatta iyi bir komplo teorisinin dahi) son kertede \u00fczerine oturdu\u011fu verilerle ula\u015ft\u0131\u011f\u0131 sonu\u00e7 aras\u0131ndaki mesafe asla kapanmaz. Komployla enforme olanlar\u0131n bu mesafeyi yanl\u0131\u015flayacak bir imk\u00e2n\u0131 bulunmamaktad\u0131r.<\/p>\n

Gazetecilik eti\u011finin ask\u0131ya al\u0131narak jeopolitik iktidar oyunlar\u0131ndaki iktidar a\u00e7\u0131\u011f\u0131n\u0131 kapatma giri\u015fimi olarak komplovari habercili\u011fin bir misalini uluslararas\u0131 bas\u0131n\u0131n T\u00fcrkiye haberlerinde g\u00f6zlemliyoruz.<\/p>\n

\u00d6zellikle son d\u00f6nemde uluslararas\u0131 bas\u0131n\u0131n T\u00fcrkiye\u2019ye y\u00f6nelik ilgisi giderek art\u0131yor. B\u00fcy\u00fck medya kurulu\u015flar\u0131 \u00fclkede yerle\u015fik muhabirler istihdam ediyor ve \u00fclke ile ilgili haber frekanslar\u0131 g\u00fcnl\u00fck olarak dahi ciddi bir boyuta ula\u015fm\u0131\u015f durumda. Ba\u015far\u0131l\u0131 olup olmamas\u0131 bir kenara, gerek geni\u015fleyen etki alan\u0131 gerekse kimi zaman m\u00fcstehzi bir bi\u00e7imde dile getirilen jeopolitik konumuyla T\u00fcrkiye, uluslararas\u0131 bas\u0131n i\u00e7in olumlu ya da olumsuz halleriyle cazip bir haber \u00fclkesi haline geldi.<\/p>\n

Ancak bu cazip haber \u00fclkesine dair yay\u0131nlar gazetecilik eti\u011fi ba\u011flam\u0131nda uluslararas\u0131 standartlar\u0131 zorlayan ya da ihlal eden bir nitelik arz ediyor. Gizli g\u00fc\u00e7ler komplosunun mant\u0131\u011f\u0131na benzer \u015fekilde, uluslararas\u0131 yay\u0131nlarda T\u00fcrkiye, yanl\u0131\u015flanamayacak kaynaklarla ve detay, veri ve istatistik verilmeyen genel ge\u00e7er ifadelerle dolu metinlerle, karanl\u0131k ve tekinsiz bir bi\u00e7imde yans\u0131t\u0131l\u0131yor.<\/p>\n

\u0130srail medyas\u0131n\u0131n \u00f6nde gelen kurulu\u015flar\u0131ndan Haaretz\u2019\u0131n ge\u00e7ti\u011fimiz g\u00fcnlerde yay\u0131mlad\u0131\u011f\u0131 bir haber<\/a> tam da b\u00f6yle bir \u00e7er\u00e7evenin misalini te\u015fkil ediyor. Fetullah\u00e7\u0131 Ter\u00f6r \u00d6rg\u00fct\u00fc (FET\u00d6) mensuplar\u0131n\u0131n kod isimlerle verdi\u011fi r\u00f6portajlara dayand\u0131r\u0131lan haber, FET\u00d6 mensuplar\u0131n\u0131n hi\u00e7bir hastane raporu sunmad\u0131\u011f\u0131 halde T\u00fcrkiye\u2019deki hapishanelerde i\u015fkence g\u00f6rd\u00fcklerini s\u00f6yl\u00fcyor. Bir Bat\u0131 Avrupa \u00fclkesindeki bir otelde 9 kadar medya kurulu\u015fuyla beraber \u201cTolga\u201d kod isimli FET\u00d6 mensubuyla bulu\u015fan Haaretz muhabiri, hik\u00e2yeyi dinledikten sonra olaylar\u0131n s\u0131hhatine\/ger\u00e7ekli\u011fine ili\u015fkin bir soru dahi sorma ihtiyac\u0131 hissetmiyor. S\u00f6zde i\u015fkenceden sonra bir Bat\u0131 Avrupa \u00fclkesine ka\u00e7abilmi\u015f ki\u015finin basit bir bi\u00e7imde neden bir hastaneden darp raporu vs. almad\u0131\u011f\u0131yla ilgilenmiyor.<\/p>\n

\u0130srailli ba\u015fka bir medya kurulu\u015fu The Jerusalem Post\u2019ta 12 Aral\u0131k 2018 tarihinde yay\u0131mlanan Seth Frantzman imzal\u0131 bir haberde<\/a> ter\u00f6r \u00f6rg\u00fct\u00fc YPG\u2019nin s\u00f6zc\u00fcs\u00fc Nuri Mahmud\u2019un \u201cSDF taraf\u0131ndan yakalanan bir\u00e7ok DAE\u015e mensubunun pasaportunda T\u00fcrk damgas\u0131 bulunuyor.\u201d \u015feklindeki tezvirat\u0131 da herhangi bir filtreden ge\u00e7irilmeden sunuluyor. Ter\u00f6r \u00f6rg\u00fct\u00fc DAE\u015e\u2019in sald\u0131r\u0131lar\u0131 neticesinde 316 T\u00fcrk vatanda\u015f\u0131n\u0131n \u00f6ld\u00fc\u011f\u00fc, 1200 kadar\u0131n\u0131n yaraland\u0131\u011f\u0131, 72 askerinin F\u0131rat Kalkan\u0131 Operasyonu \u00e7er\u00e7evesinde DEA\u015e ile m\u00fccadele ederken \u015fehit oldu\u011fu ve 146 farkl\u0131 \u00fclkeden 53,781 ki\u015fiyi DAE\u015e ba\u011flant\u0131lar\u0131 nedeniyle \u00fclkeye almayan T\u00fcrkiye\u2019nin t\u00fcm bu ac\u0131lar\u0131 ve \u00e7abalar\u0131, bir ter\u00f6r \u00f6rg\u00fct\u00fc s\u00f6zc\u00fcs\u00fcn\u00fcn s\u00f6z\u00fc ile karart\u0131l\u0131yor. Dahas\u0131 haberde s\u00f6z konusu kayna\u011f\u0131n belirtti\u011fi pasaportlara ili\u015fkin bir foto\u011fraf dahi bulunmuyor. En az\u0131ndan pasaportlar\u0131n ya da damgalar\u0131n ger\u00e7ekli\u011fine ili\u015fkin bir soru\u015fturma alan\u0131 dahi tan\u0131nm\u0131yor.<\/p>\n

2 Ocak 2019 tarihinde \u0130ngiliz Guardian gazetesinde \u00e7\u0131kan ve T\u00fcrkiye\u2019nin kendi kayna\u011f\u0131yla Kosova\u2019da in\u015fa edece\u011fi camii hakk\u0131ndaki bir yorum yaz\u0131s\u0131<\/a> konuya ili\u015fkin ba\u015fka bir misali te\u015fkil ediyor. Kosova\u2019da y\u00fcr\u00fct\u00fclen ve k\u00fclt\u00fcrel gelene\u011fe sahip \u00e7\u0131kan faaliyetleri, yerel halk\u0131n \u201cT\u00fcrkiye\u2019nin m\u00fctehakkim bir sembol\u00fc olarak g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fcn\u00fc\u201d iddia eden Maxim Edwards ve Michael Colborne, hangi yerel isimlerin bu nevi \u015fik\u00e2yetleri oldu\u011funu a\u00e7\u0131klam\u0131yor.<\/p>\n

Yaz\u0131da, Kosova Ba\u015fm\u00fcft\u00fcs\u00fc Naim Ternava\u2019n\u0131n \u201cAvrupa\u2019da kilisesiz bir tek k\u00f6y bulunmazken Kosova\u2019da en az 50 k\u00f6yde hi\u00e7 camii yok.\u201d s\u00f6zlerine yer veriliyor. Hatta Kosova\u2019n\u0131n yerle bir olmu\u015f ibadethaneleri i\u00e7in yeterli b\u00fct\u00e7esinin olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131n ifade edilmesine ve Avrupa\u2019da \u0130slamofobi\u2019nin y\u00fckseli\u015fte olmas\u0131na dikkat \u00e7ekilmesine ra\u011fmen, T\u00fcrkiye\u2019nin s\u0131k\u0131 tarihi ve k\u00fclt\u00fcrel ba\u011flar\u0131n\u0131n bulundu\u011fu bu \u00fclkede yapt\u0131rd\u0131\u011f\u0131 bir camii, onun \u201cm\u00fctehakkim\u201d siyasetinin bir par\u00e7as\u0131 \u015feklinde yans\u0131t\u0131l\u0131yor. Elbette, hi\u00e7bir eri\u015filebilir kaynak g\u00f6stermeden\u2026<\/p>\n

Son olarak Amerikan New York Times (NYT) gazetesinin \u0130stanbul B\u00fcro \u015eefi Carlotta Gall taraf\u0131ndan kaleme al\u0131nan ve bir\u00e7ok maddi hata i\u00e7eren bir yaz\u0131<\/a> yurtd\u0131\u015f\u0131na g\u00f6\u00e7 eden vatanda\u015flar\u0131 karanl\u0131k bir \u00fclkeden ka\u00e7an kimseler olarak resmediyor.<\/p>\n

Gall, yaz\u0131s\u0131n\u0131n ilk versiyonunda 2017\u2019de T\u00fcrkiye\u2019den g\u00f6\u00e7 eden vatanda\u015flar\u0131n say\u0131s\u0131n\u0131 \u201c\u00e7eyrek milyon\u201d olarak veriyor. Ancak uluslararas\u0131 bas\u0131nda T\u00fcrkiye hakk\u0131nda \u00e7\u0131kan haberlerin ger\u00e7ekli\u011fini ara\u015ft\u0131ran Fact-checking Turkey<\/a> ekibinin tespiti<\/a> sonras\u0131nda NYT, yaz\u0131da de\u011fi\u015fiklik yaparak s\u00f6z konusu rakam\u0131 113,126 olarak d\u00fczeltiyor.<\/p>\n

Bu d\u00fczeltmeye ra\u011fmen Gall\u2019in yaz\u0131s\u0131 hala \u00f6nemli hatalar i\u00e7eriyor. T\u00dc\u0130K verilerinden yola \u00e7\u0131karak T\u00fcrkiye\u2019de ciddi oranda bir beyin g\u00f6\u00e7\u00fc oldu\u011fu iddia eden yaz\u0131 2016 ve 2017 y\u0131llar\u0131nda \u00fclkeden g\u00f6\u00e7 eden T\u00fcrk vatanda\u015flar\u0131n\u0131n say\u0131s\u0131n\u0131 (yanl\u0131\u015f olarak da olsa) verirken ayn\u0131 d\u00f6nemde T\u00fcrkiye\u2019ye g\u00f6\u00e7 eden T\u00fcrk vatanda\u015flar\u0131n say\u0131s\u0131n\u0131 g\u00f6z ard\u0131 ediyor.<\/p>\n

T\u00dc\u0130K verilerine g\u00f6re, bu d\u00f6nemde 182,652 T\u00fcrk vatanda\u015f\u0131 yurtd\u0131\u015f\u0131na g\u00f6\u00e7 ederken 208,824 T\u00fcrk vatanda\u015f\u0131 da yurtd\u0131\u015f\u0131nda ya\u015famay\u0131 b\u0131rakarak T\u00fcrkiye\u2019ye g\u00f6\u00e7 etti. Rakamlar T\u00fcrk vatanda\u015flar\u0131n\u0131n g\u00f6\u00e7 hareketlili\u011finin yo\u011fun oldu\u011funu ortaya koymas\u0131n\u0131n yan\u0131 s\u0131ra 2016 ve 2017 y\u0131llar\u0131 toplam\u0131nda T\u00fcrkiye\u2019ye g\u00f6\u00e7 eden T\u00fcrk vatanda\u015flar\u0131n\u0131n say\u0131s\u0131n\u0131n gidenlerden daha fazla oldu\u011funu ispat ediyor. Ancak t\u00fcm bu veriler Carlotta Gall\u2019i \u201cT\u00fcrkler \u2018s\u00fcr\u00fcler halinde\u2019 \u00fclkeyi terk ediyor\u201d yorumunu yapmaktan al\u0131koymuyor.<\/p>\n

Gall bu maddi hatalar\u0131n beraberinde komplo gazetecili\u011fine uygun d\u00fc\u015fer bir \u015fekilde \u00fclkeden gidenlerin \u201c\u00e7o\u011funlukla maddi dayanaktan yoksun kan\u0131tlarla su\u00e7lanan\u201d FET\u00d6\u2019c\u00fcler oldu\u011funu iddia ediyor. Fakat bu yarg\u0131ya ula\u015f\u0131rken hangi metot ve veriyi kulland\u0131\u011f\u0131na ili\u015fkin hi\u00e7bir a\u00e7\u0131klamada bulunmuyor.<\/p>\n

Gazetecilik eti\u011fini ask\u0131ya alarak yanl\u0131\u015flanmas\u0131\/do\u011frulanmas\u0131 m\u00fcmk\u00fcn olmayan metinler servis eden bu medya kurulu\u015flar\u0131 gizli g\u00fc\u00e7ler komplosundaki gizli g\u00fc\u00e7ler gibi T\u00fcrkiye\u2019yi karanl\u0131k ve tekinsiz ve illegal bir konumda resmetme gayreti i\u00e7erisinde. Ancak yukar\u0131da ifade edildi\u011fi \u00fczere, nas\u0131l gizli g\u00fc\u00e7ler komplosu bir iktidar de\u011fil; iktidars\u0131zl\u0131k sorunundan tevell\u00fct ediyorsa, gazetecilik eti\u011fini ask\u0131ya alan bu tip komplovari gazetecilik de esasen jeopolitik bir iktidars\u0131zl\u0131k sorunundan kaynaklan\u0131yor. Halk\u0131 sadece ger\u00e7eklerden haberdar etmek durumunda olan bu uluslararas\u0131 medya kurulu\u015flar\u0131, bulunduklar\u0131 \u00fclkelerinin ya da sermaye sahiplerinin jeopolitik \u00e7\u0131karlar\u0131 do\u011frultusunda s\u00f6z konusu mercilerin T\u00fcrkiye\u2019ye ili\u015fkin iktidars\u0131zl\u0131klar\u0131n\u0131 gidermeye ya da en az\u0131ndan \u00f6rtmeye gayret ediyorlar.<\/p>\n

Hakan \u00d6nal<\/strong><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

\u201cGer\u00e7ek\u201d bir gazeteci ulusal ya da uluslararas\u0131 siyasete ili\u015fkin bir yay\u0131n yaparken gazetecilik eti\u011finin bir gere\u011fi olarak \u201cd\u00fcnyay\u0131 y\u00f6neten gizli…<\/p>\n","protected":false},"author":2,"featured_media":21630,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[4598],"tags":[67,140,2930,2815],"yoast_head":"\n