Geleceğin savaş uçağı olarak adlandırılan F-35’in üretim programı uzun yıllardır devam ediyor. Ancak Türkiye ile ABD arasındaki S-400 krizi projenin gidişatını da etkiliyor.
F-35 programında İngiltere, Avustralya, İtalya, Türkiye, Norveç, Hollanda, İsrail, Japonya, Güney Kore ve Belçika yer alıyor.
Amerikan üretici Lockheed Martin geçen yıl ABD ve müttefik ülkelere 91 adet F-35 savaş uçağını teslim etmişti.
Türkiye neden kilit konumda?
F-35 projesinde Türkiye’den 8 şirket görev yapıyor. Bu şirketler ve görevleri şu şekilde:
Alp Havacılık: 2004’ten beri programda. F-35 gövde yapısı ve montajları, iniş takımı bileşenleri ve titanyum entegre bıçak rotorlarını içeren 100’ün üzerinde F-35 motoru parçası yapıyor.
AYESAŞ: F-35 bileşeni olan iki büyük füze uzak arayüz ünitesi ve kokpit ekranı yapıyor. Türkiye kokpit ekranında vazgeçilmez üretici konumunda. Çünkü AYESAŞ, iki temel F-35 bileşeni olan füze uzaktan kumanda arabirimi ve panoramik kabin ekranı elektronik kartlarının tek tedarikçisi.
Fokker Elmo: Hollandalı şirket İzmir’de üretim yapıyor. F-35 Elektrik Kablolama ve Ara Bağlantı Sistemi’nin (EWIS) yüzde 40’ını üretiyor. Ayrıca tüm merkezi kesit kablolama sistemlerini TAI için üretiyor.
HAVELSAN: 2005’ten beri F-35 eğitim sistemlerini destekliyor.
Kale Havacılık (Aerospace): 2005’ten bu yana programda olan şirket Türk Havacılık ve Uzay Sanayi ile F-35 uçak yapı ve montajlarını üretiyor. Ayrıca iniş takımı kilit tertibatının tamamında tek kaynak tedarikçisi. Kale, Amerikan havacılık ve uzay şirketi Pratt & Whitney ile İzmir’de F-35 motoru için üretim yapıyor.
ROKETSAN ve TÜBİTAKSAGE: Güdümlü füze SOM-J’nin geliştirilmesi, entegrasyonu ve üretimini stratejik olarak yönetiyor.
Turkish Aerospace Industries (TAI): Şirket şu anda her F-35 uçağına giren birçok donanımı tedarik ediyor. Amerikan savunma şirketi Northrup Grumman ile sigortaları üretiyor. İniş-kalkış sistemleri, uçağın en karmaşık bölümlerinden F-35A orta gövde parçalarını üretiyor. Kompozit kaplamalar, silah bölmesi kapıları ve fiber yerleştirme kompozit hava giriş kanallarını üretiyor.
Sonuç olarak Türkiye, F-35 projesi için 12 milyar dolarlık 800 parça üretiyor. Kimsenin kabul etmek istemediği şey Türkiye F-35 programında sadece jetleri satın alan ülke konumunda olmaması. Yani Türkiye jetlerin üretim sürecinde hayati konumda. Üretimdeki varlığının önemini bir yana bırakırsak F-35’lerin önemli bakım işlerinin yapılacağı yer de Türkiye olacak.
New York Times’ın haberine göre Türkiye, F-35 programına şimdiden 1,25 milyar dolardan fazla yatırım yaptı. Ancak şimdiye kadar yapılan yatırım ABD merkezli bir başka kaynakta, Washington Times’da, Bush yönetimi sırasında ABD Savunma Müsteşar Yardımcısı olarak görev yapan Jed Babbin tarafından 8 milyar olarak lanse edildi.
Durum ne olursa olsun Türkiye’yi F-35 programından çıkartmak projenin kendisine de büyük zarar verecek. Üstelik Washington’da hizmet veren Government Accountability Office adlı bir devlet biriminin raporlarına göre programda düzeltilmesi gereken 966 adet hata bulunuyorken…
